Trong lúc câu cá ở biển Dung Quất, ông Dương Đình Lục, 65 tuổi, tìm thấy tượng thần khỉ Hanuman mang phong cách Champa, niên đại khoảng 800 năm.
Ngày 21/8, UBND tỉnh Quảng Ngãi xác lập quyền sở hữu toàn dân đối với tượng Hanuman. Bảo tàng Tổng hợp tỉnh được giao tiếp nhận, bảo quản. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chịu trách nhiệm hướng dẫn, phối hợp các đơn vị liên quan và thực hiện chi thưởng cho ông Lục, thôn Tuyết Diêm 3, xã Bình Thuận, huyện Bình Sơn cũ, nay là xã Vạn Tường.
Theo các chuyên gia, tượng có niên đại thế kỷ XI-XII, phản ánh lịch sử vùng đất, thể hiện kỹ thuật điêu khắc tinh xảo và chịu ảnh hưởng Ấn Độ giáo. Đây là hiện vật độc đáo, cần được bảo tồn và giới thiệu đến công chúng.
Ông Lục kể, đầu năm 2021 trong một lần ra Vũng Buồn (biển Dung Quất) câu cá, ông thấy nhiều mảnh gốm vỡ. Hiếu kỳ, ông lặn xuống độ sâu 3-4 m, cách bờ khoảng 50 m, phát hiện phần tượng đá nhô lên khỏi lớp cát.
Tháng 3/2021, ông cùng người thân trục vớt, thuê xe cẩu đưa về nhà. Tượng nặng khoảng 150 kg nên quá trình vận chuyển rất khó khăn.
Ban đầu, bức tượng để trong nhà, ít người để ý. Về sau, một số người hiếu kỳ đến xem, thậm chí có người “trả giá 2 tỷ đồng”. Tuy nhiên, ông từ chối bán vì cho rằng tượng mang yếu tố tâm linh. Năm 2023, ông được chính quyền vận động giao nộp cổ vật để phục vụ bảo tồn.
“Tôi bàn giao, mong tượng được gìn giữ và trưng bày cho nhiều người cùng biết”, ông Lục nói.
Bảo tàng Tổng hợp tỉnh Quảng Ngãi sau đó lập hội đồng giám định. Kết quả cho thấy tượng thần khỉ Hanuman làm bằng đá sa thạch hạt mịn, cao 84 cm, ngang 40 cm, nặng 150 kg. Tượng gồm bệ đá bát giác cao 14 cm và thân tượng cao 70 cm, trong tư thế ngồi.
Các chi tiết như khối đầu tròn, mắt lồi, sống mũi cao, miệng rộng, cùng hoa văn vòng tròn, tua lục lạc quanh bụng mang phong cách điêu khắc Champa muộn, đồng thời chịu ảnh hưởng nghệ thuật Khmer.
Tượng Hanuman ở Quảng Ngãi được đánh giá có kích thước lớn, còn nguyên vẹn, mang giá trị so sánh quan trọng. Các nhà nghiên cứu cho rằng hiện vật có thể xuất phát từ phế tích tháp Chánh Lộ – nơi từng khai quật hàng trăm tác phẩm điêu khắc Champa năm 1927.
Hanuman là vị thần khỉ trong Ấn Độ giáo, nhân vật trung tâm của sử thi Ramayana, tượng trưng cho sức mạnh, lòng trung thành và trí tuệ. Hình tượng Hanuman được người Champa thờ phụng rộng rãi, thể hiện rõ trong nhiều di tích, đền tháp dọc miền Trung.
Quảng Ngãi là địa bàn có nhiều dấu tích Champa. Các cuộc khai quật ở Chánh Lộ, Tịnh Châu, Mộ Đức từng tìm thấy hàng loạt tượng đá, phù điêu và gạch Champa, cho thấy sự hiện diện của nền văn hóa này trên vùng đất.
Phạm Linh
