Ở nhiều nơi, kiến vàng chỉ là loài côn trùng bị tiêu diệt vì phá hoại cây trồng, chẳng mấy ai nghĩ đến việc ăn. Thế nhưng tại Gia Lai, loài kiến này lại trở thành món đặc sản độc đáo, gắn bó với đời sống của người dân nơi đây từ bao đời nay. Nghe tên “nổi da gà” song một khi đã lấy hết can đảm để nếm thử thì sẽ khó quên được vị chua thanh, béo ngậy đặc trưng của loại thực phẩm này. Thậm chí, muối kiến vàng nay được bán với giá tới 400.000 đồng/kg, trở thành sản vật được nhiều người săn tìm.
Để có được nguồn nguyên liệu, người dân phải lặn lội vào rừng từ lúc tờ mờ sáng. Đây là thời điểm kiến còn đọng sương, chưa kịp phóng ra chất chua để chống trả. Người đi rừng dùng dao chặt nhanh tổ kiến, giũ mạnh vào bao tải rồi lọc bỏ lá cành. Việc bắt kiến phải kết thúc trước 9 giờ sáng, bởi khi nắng lên kiến sẽ “báo động” cho nhau tản ra, vừa khó bắt vừa dễ bị đốt.
Kinh nghiệm còn cho thấy, chỉ nên lấy những tổ lớn nặng từ 1kg trở lên, để lại tổ nhỏ cho chúng phát triển. Người dân cũng kiên quyết phản đối cách bắt bằng thuốc xịt hay vôi vì không chỉ gây nguy hại sức khỏe mà còn làm cạn kiệt nguồn kiến tự nhiên.
Kiến vàng sau khi bắt về được rửa sạch, đem phơi khô trên phên tre. Công đoạn này đòi hỏi tỉ mỉ: phải loại bỏ tạp chất như cánh, mạng nhện, lá cây trước khi mang đi chế biến. Ở một số làng, người dân còn rang sơ kiến cho chín, nhưng nhiều người cho rằng làm vậy sẽ mất đi vị chua tự nhiên, yếu tố làm nên hương vị riêng biệt của đặc sản này.
Thành phẩm nổi tiếng nhất từ kiến vàng chính là muối kiến. Kiến sau khi phơi khô được giã cùng muối, ớt và một ít bột ngọt, tạo nên thứ gia vị độc đáo. Vị chua của kiến hòa quyện với vị mặn cay khiến muối kiến trở thành món chấm tuyệt hảo cho cơm nóng, thịt nướng, thậm chí cả hoa quả. Người Gia Lai còn dùng kiến tươi để nấu canh chua với cá, thịt hay làm gỏi, giúp khử mùi tanh và tăng thêm vị đậm đà.
Ông Mơ (ở Gia Lai) chia sẻ: “Vị chua, béo của kiến vàng khác hẳn chanh, lại có mùi rất riêng, ăn rồi là ghiền. Cá nấu canh mà cho ít kiến vào thì hết tanh ngay. Nhà nào nhiều thì phơi khô làm muối, ăn dần cả tháng”. Ngoài ra, theo kinh nghiệm dân gian, thịt kiến vàng còn có tác dụng tẩy giun sán.
Ngày nay, kiến vàng không chỉ còn là món ăn của người dân địa phương mà đã trở thành đặc sản có giá trị. Sau khi bắt về, người dân bán kiến tươi cho các cơ sở thu mua với giá 50.000 – 70.000 đồng/kg. Cứ 4kg kiến tươi mới phơi được 1kg khô, nên sản lượng cao điểm mỗi ngày có thể lên đến hàng chục kg. Sau chế biến, giá thành phẩm được đẩy lên gấp nhiều lần, tạo sinh kế đáng kể cho người dân trong vùng.
Từ một loài côn trùng tưởng chừng vô dụng, người dân đã biến thành món ăn độc lạ, lưu giữ qua nhiều thế hệ. Với hương vị riêng không lẫn vào đâu, kiến vàng đã và đang góp phần làm phong phú thêm bản đồ ẩm thực Tây Nguyên, khiến du khách đến Gia Lai ai cũng muốn thử một lần.